Ұлттың ұлылығын, мемлекеттің келбетін, биік парасатын танытуда тілден артық күш жоқ. Мәдениет те, саясат та тіл арқылы қалыптасады, тіл арқылы өмір сүреді. Тіл ұлттың негізгі белгісі ретінде халықтың болмыс-бітімінің сақталуында, бірлік-берекесінің орнығуында шешуші рөл атқарады. Сондықтан да, тіл мәселесіне аса құрметпен қарауымыз керек. «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде!» деп мемлекеттік тілді білу – өмір талабы, заман сұранысы, қоғам қажеттілігі екенін үнемі назарда ұстап отыратын Мемлекет басшысы Н.Назарбаев тілдің даму стратегиясын ұсынды. Елбасы Қазақстан халқы Ассамблеясының кезекті сессиясында сөйлеген сөзінде: «Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің басты факторы болып табылатын қазақ тілінің одан әрі дамуы үшін барлық күш-жігерімізді салуымыз керек. Сонымен бірге, елімізде тұратын барлық халықтардың өкілдері ана тілінде еркін сөйлей, оқи алуына, оны дамытуға қолайлы жағдай тудыру қажет», – деп тіл дамыту мәселесінің маңызын аша отырып, Үкіметке арнайы бағдарлама жасау жөнінде тапсырма берді. «Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» қазіргі таңдағы қоғамның барлық саласында тілдерді дамыту мен қолдану және мемлекеттік тілді кең ауқымда қолдану барысындағы өзекті проблемаларды шешудің нормативтік-ұйымдастырушылық негізі болып табылады. Бағдарламада Елбасы қазақстандықтардың алдына 2017 жылы мемлекеттік тілді еркін меңгерген қазақстандықтар саны 80 пайызға жетсе, 2020 жылы олар 95 пайыздан кем болмауы тиіс деген тапсырма қойды. Сонымен қатар, ел бірлігі доктринасында да мемлекеттік тіл ұлттық және рухани бірліктің басты факторы, негізгі басымдығы ретінде айқындалып, қазақ тілін меңгеру әрбір Қазақстан азаматының парызы мен міндеті саналып, жеке өзінің бәсекеге қабілеттілігі мен қоғамдық өмірге араласуының белсенділігін айқындайтын ынталандырушы тетік болуға тиіс екендігі нақтыланған. Себебі, мемлекеттік тілдің проблемалары ел тағдырына, қауіпсіздігіне, мемлекеттілігінің нығаюына тікелей қатысты мәселелер екені айқын. Сондай-ақ, Елбасы қазақ тілінің мәртебесін көтеру мақсатында қазақ тілін білмейтіндер үшін арнайы тіл оқыту орталықтарын ашып берді. Тілдерді дамытуды кезең-кезеңімен жүзеге асыру көзделіп, он жыл мерзімге арналған мемлекеттік бағдарламадағы нақты берілген тапсырмаларды орындау Үкіметтің немесе мемлекеттік қызметшінің ғана емес, барша қазақстандықтардың парызы. Мемлекеттік бағдарламаның басты стратегиялық мақсаты – Қазақстанда тұратын барлық этностардың тілін сақтай отырып, ұлт бірлігін нығайтудың маңызды факторы ретінде саналатын мемлекеттік тілді балабақша, мектеп, жоғары оқу орындары, мемлекеттік қызмет және қоғамдық-саяси, әлеуметтік кәсіпкерлік саласының барлығында қолданысқа енгізіп, қазақстандықтардың күнделікті өмірлік қажетіне айналдыру. Еліміздегі мемлекеттік саясаттың маңызды бөлігіне айналып отырған тіл саясатының басты мақсаты да мемлекеттік тілді көптілді Қазақстанның ортақ тіліне айналдыру, ана тіліміздің қолдану аясын кеңейту, жетекші орынға ие болатын дәрежеге жеткізу. Өзге ұлт өкілдерінің қазіргі уақытта қазақ тілін білуге деген ниеті, ынтасы қуантады. Түрлі орталарда, теледидарда, радиода қазақ тілінде таза сөйлеп, Қазақстанды өз Отаным деп жүрген өзге ұлттарды естіп-көргенде, кеудеңді ерекше мақтаныш сезімі билейді. Бұл, әрине, олардың қазақ еліне деген құрметі. Мемлекетіміздің дәрежесінің өскендігі деп бағалауымыз керек. Бұл Қазақстанның тәуелсіздік жылдарында қол жеткізген зор жетістігі. Жамбыл облысы әкімдігінің тілдерді дамыту басқармасының мемлекеттік тапсырыс шеңберіндегі өңірдегі тілдік ахуалға талдау жүргізілген зерттеулер нәтижесі бойынша жалпы облыс тұрғындарының 95,02 пайыздан астамы мемлекеттік тілді жетік меңгергендер. Оның ішінде 80-нен астам этнос өкілдерінің көрсеткіші 54 пайызды құрап отыр. Басқарма жанындағы Мемлекеттік тілді оқыту орталығында мемлекеттік тілді меңгеруге ниет білдірген кез келген азаматқа қазақ тілі тегін оқытылады. Қазіргі уақытта орталықта 27 этностың өкілі қазақ тілін үйренуде. Орталық жыл сайын мыңдаған тыңдаушыларға қазақ тілін меңгертіп шығартуда. Мәселен, 2013 жылы 2257 тыңдаушы ана тілімізді үйреніп шықса, 2014 жылы тыңдаушылардың саны 2780-ді құраған. 2007 жылдан бері орталық 12 мыңнан астам адамға қазақ тілін меңгеріп шығуға мүмкіндік беріп отыр. Әйтсе де, бүгінгі күнге дейін 2947, биылғы жылдың 8 айында 148 мемлекеттік қызметші тілді оқып-үйренгенімен, мемлекеттік мекемелердегі құжат айналымының пайыздық көрсеткіші әлі 100 пайызға жетпей отыр. Жергілікті атқарушы органдарда мемлекеттік қызметкерлердің 96,5 пайызы қазақ, 3,5 пайызы өзге ұлт өкілі бар десек, оның 97,8 пайызы мемлекеттік тілді толық меңгергендер, 1,9 пайызы орташа білетіндер, ал 0,1 пайызы мүлдем түсінбейтіндер деген мәлімет бар. Алайда, облыстағы құжат айналымындағы мемлекеттік тілдің үлесі 99,3 пайызды құрап отыр. Соңғы жылдары елімізде мемлекеттік тілдің мәртебесі өскендігінің бір айғағы шетел азаматтарының орталықта тілді үйренуге келе бастауынан да байқауға болады. Биылғы жылы тәжірибе алмасу мақсатында елімізге келген Филиппин мемлекетінің азаматы Педригал Грейс пен оның тәлімгері Гиллеспи Мишель және Корея мемлекетінің азаматшалары Ким Ду Ук пен Ли Хен Джу қазақ тілін меңгеруге ниет білдіріп, қазақ тілі курсының бастауыш деңгей тобында ауызекі сөйлеу тілін меңгеріп шықты. Өзге ұлт өкілдері тыңдаушыларының санын жалпы облыс бойынша соңғы үш жыл шеңберінде алатын болсақ, 2013 жылы – 1696, 2014 – 2108, ал үстіміздегі жылдың бірінші жарты жылдығының өзінде 1150-ді құрап отыр. Яғни, этнос өкілдерінің қазақ тіліне деген сұранысы жылдан-жылға артып келе жатқанын көріп отырмыз. Тыңдаушылардың ішінде орыс, өзбек, түрік ағайындарынан бөлек беларусь, поляк, грек, қытай, т.б. ұлттардың өкілдері бар. Биылғы бірінші жарты жылдықтың көрсеткіші бойынша тыңдаушылардың басым бөлігін, яғни 52,5 пайызын орыстар, 18,5 пайызын дүнгендер, 5,4 пайызын өзбектер, 4,1 пайызын күрділер құрайды. Әрі қарай неміс, әзербайжан, украин, т.б. болып жалғаса береді. Қазақ тілін үйрену этнос өкілдеріне еліміздің, өлкеміздің бай тарихы мен мәдениетінен сабақ алып, салт-дәстүрімен тереңірек танысуына да мүмкіндік беретіні сөзсіз. Сондай-ақ, өзге ұлт отбасыларының өз балаларының қазақ тілді балабақшаларда тәрбиеленуін және қазақ тілді мектептерде білім алуына ықылас білдіруі қуантады. Облыстағы жалпы білім беретін мектептерде 6 мыңнан астам өзге ұлт баласы қазақ сыныбында оқыса, 3 мыңнан астам бүлдіршін қазақша балабақшада тәрбиеленуде. Бұл өзге ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілдің келешектегі толыққанды сұранысына сеніп, жарқын болашағына үміт артуының бірден-бір дәлелі. Елбасы Н.Назарбаев Қазақстан халқы Ассамблеясының ХХІ сессиясында сөйлеген сөзінде: «Барша қазақстандықтардың мемлекеттік тілді білуі – бізді біріктіреді, баршамызды тең етеді. Өзінің ана тілін, сонымен қоса мемлекеттік тілді меңгерген жастар келешекте жақындық пен теңдіктің тетігіне айналады. Болашақта, басқа елдердегі секілді Үкіметтің, мемлекеттің басшылығына ұлтына, тіліне қарамастан, тағайындалатын болады, алайда олардың барлығы мемлекеттік тілді білуге тиіс», – деген болатын. Яғни, мемлекеттік тілді еркін меңгерген, елдің тарихын, салтын, дәстүрін қастерлейтін, жүрегі Отаным – Қазақстан деп соғатын әрбір азамат, шыққан тегіне, ұлтына қарамастан, кез келген лауазымды қызметке көтеріле алуы тиіс. Бұл ретте, мемлекеттік тілді өз дәрежесінде меңгеру мемлекеттік қызметкер үшін де Конституциялық міндет екенін айта кеткен дұрыс шығар. Тағы бір ескеретін жайт, мемлекеттік тіл – этносаралық проблема емес, жалпы мемлекеттік проблема. Қазақстандық біртектілік пен бірлікті қалыптастырушы ортақ мәдениет пен тіл десек, әрбір қазақстандық этнос өкілі өркениетті елдердегідей қазақ тілін өз тілім деп қабылдауы тиіс. Бұл ретте, Мемлекет басшысы жауапкершілікті алдымен өзімізге, қазақтарға жүктеп, еліміздің қазақы болуы алдымен қазақтарға тиесілі екендігін, сонымен қатар, жаңа бәсекеге қабілетті Қазақстанды қалыптастыруда өзге ұлт өкілдерін біріктіруші рөлге ие екендігі туралы ескертуін ешқашан естен шығармаған абзал. «Біз «халық бірлігінің» еш жерде бұған дейін қайталанбаған, бірегей моделін қалыптастырудамыз! Бізді, біріншіден, ортақ үйіміз – Қазақстанға деген ортақ махаббат біріктіреді. Екіншіден, бізді байырғы жеріміздің тарихына және тілдерді дамытуға деген көзқарастағы қоғамдық келісім біріктіреді. Үшіншіден, бізді бүгінгі ауқатты шағымызға және ұлы болашағымызға деген зор сенім біріктіреді», – деген Елбасының Қазақстан халқы Ассамблеясының ХХІІ сессиясындағы ерекше тебіреніспен айтқан сөзін әрбір қазақстандық азамат жүрегімен сезінуі тиіс. Қазақстандық бірлік пен біртектілікке қызмет ететін ортақ тіліміз бен ортақ мәдениетіміздің өркендеуі жолында саналы қызмет ету баршамыздың парызымыз екенін естен шығармайық.
Ғалия БОРАНБАЕВА,
Жамбыл облысы әкімдігі тілдерді дамыту басқармасының басшысы.
ТАРАЗ.
Егемен Қазақстан
Ақпарат көзі: http://egemen.kz/2015/09/17/76337
